A auga resoaba de instrumentos

Acompañada pola música de Vivaldi (Soledad Blanco ao violonchelo e Leonardo Blanco ao violín), fai sen dúbida algunha un axeitado fondo musical a uns versos nos que a súa autora, unha auténtica autodidacta que estudou pola súa conta idiomas, filosofía, historia, ciencias e literatura, homenaxea e destaca a relación do líquido elemento coa música. «Todos somos auga», di esta muller que se educou e instruiu polos seus propios medios, animada por un pai que infundiu nela un certeiro amor polo saber.

Tece, mentres opina desta maneira, unha constelación co eterno fluír que xa viña de Heráclito, do fluír da vida, como cantaba Manrique, e das relacións da auga coa poesía. O volume que nos ocupa consta de 84 poemas (o número coincide coa súa idade), 21 para cada estación do ano. Primavera, Verán, Outono e Inverno. Non se trata de coincidencias, ou dun indiscreto anecdotario biográfico.

Pola contra, é un poemario cunha vontade de testemuño e proba de vida, unha reflexión poética e filosófica, en versos breves e densos, mais para reflexionar e para reler paseniñamente do que para o recitado rápido. Poesía de vagar onde destilan as experiencias, reflexións e sentimentos de toda unha vida adicada ás artes e as letras, e a todo aquilo que nos fai realmente humanos. Na súa hemeroteca —esta poeta, autora de contos e tradutora, con máis de douscentos artigos publicados en revistas e diarios, veu ao mundo en Vigo o 3 de xuño de 1926— constan dúas conversas con Castelao, de política e literatura, propiamente. Foron no 1949, en maio e novembro, dous meses antes do pasamento do escritor rianxeiro.

Tornando a xénese desta auténtica invitación a pensar que agora nos trae, os antecedentes de A voz da auga sitúanse no Nadal de 1997, cando María do Carme agasallou por Noiteboa aos amigos os primeiros 42 poemas do libro, que se corresponden coas estacións de Primavera e Verán. Ao medio ano cumpríalle completarse agora coas dúas estacións nas que agora entramos, Outono e Inverno. Chegada, nas súas verbas, ao outono da súa vida, e co inverno por diante, a necesidade sentida de rematar o comezado e de xogar cos espellos do mirar-dende-agora fai que todos nestes momentos nos vexamos regalados con estas páxinas.

O modelo, como dicimos, é o cuarteto. Preguntada ao respecto, a autora non deixou de sinalar a Vivaldi e o Concerto das Catro Estacións , mais tamén a referencias literarias claras, coma o Cuarteto de Alexandría , de Durrell; ou as Sonatas de Valle Inclán. Sentindo en si a marabillosa historia das vidas de catro mulleres coa mesma historia, valia a redundancia, María do Carme non deixou de aproveitar unha viaxe ao Cairo para facer unha escapada á Alexandría do presente, xa menos literaria e máis arqueolóxica, mais non obstante sempre viva no maxín do seu espectador

Non hai conexión, nembargantes, coa poesía xaponesa, tamén cifrada na danza das estacións e na tristeza polo paso do tempo. A coincidencia limítase ás ideas xerais e ás brevidades da forma, malia recoñecer a autora a súa empatía coas formas do waka e do haiku , aos que puido acceder xa nos anos 50 mediante traduccións anglosaxonas, moi de moda na época pre-beatnik e que habían de inspirar os soños dos vagamundos do dharma e dos versos de Ginsberg. O elo oriental si conecta no persoal coa traducción feita por Kruckenberg dun libriño do sexto Dalai Lama e que topara en Xénova, para verquer despois dende os Papeles de Son Armadáns , a revista-éxida do premio nóbel Camilo José Cela.

Mais o cosmopolitismo de Kruckenberg cífrase en moito máis que nas referencias xaponesas por mediación do Imperio. Xa nos anos da ditadura aproveitou para viaxar moito («estiven en 39 países», di) e coñecer ás grandes figuras e primeiros espadas da literatura mundial do seu tempo. Castelao (xa referido), Miguel Ángel Asturias, Alberti, Lorenzo Varela, Luis Seoane... «Vivín nun país que non era meu, cun elevado nivel cultural. Entón tiña 22 anos, e pareceume que era un lugar cunha grande riqueza intelectual e onde existía  un grande interese pola cultura», rememora. Movíase doadamente en varios idiomas estranxeiros (inglés, francés, portugués), o que lle facilitaba o intercambio e o acceso á palabra, que era o que buscaba. Un cosmopolitismo, de tódolos xeitos, xamais en contradicción coas súas raíces, que malia o apelido (o segundo é Sanjurjo), están firmemente atrincheiradas en Vigo e en Galicia. Tal compromiso estendeuse sempre á súa praxe escrita, anque esta sexa bilíngüe (galego-castelán).

A dictadura franquista marca a pauta das súas primeiras e máis abondosas publicacións en castelán: «A partires da morte do xeneral, pensei que era hora de facer libros en galego para o meu país. Amo esta terra, e sinto un deber e desexo grandísimo de escribir en galego. E desde a súa fin, case todo o que escribo está na nosa lingua», apostila na charla con ABC.

Fica rematar cunha reviravolta deste río de verbas ás augas que lle dan voz ao poemario. Un poemario que malia ser o último escrito non será o derradeiro que saia nos próximos meses sobre a nosa poeta: un libro anterior fica agardando en Galaxia («é un libro totalmente distinto, un grido sobre a dor. Este é a nostalxia, a dor aceptada, case querida»), amais dunha biografía de María do Carme da obra de Mercedes Queixas.