Bos días e a benvido a Galicia, señor Rushdie; agardamos que teña unha agradábel estadia entre nós. Quixera comezar preguntándolle pola súa última novela, que acaba de ser publicada en español: La encantadora de Florencia, e que en moitos aspectos me lembrou á tamén recente A Viagem do Elefante de José Saramago -as dúas novelas históricas sobre o Renacemento e os contactos leste/oeste-. Vostede afirmou que a partir dunha personaxe feminina central (inspirada na Anxélica do Orlando) artellou unha trama entre a India dos Mongois e a Florencia do Renacemento. Como foi este proceso de engarce e de tecido de mundos tan aparentemente alonxados?

Ben, o caso é que o que estaba a buscar era unha historia que puidera unir os eses mundos que dis, xa que pensaba que ámbolos dous estaban a pasar por un período extraordinario e incluso bastante semellante -quero dicir, houbo un Renacemento na India, do mesmo xeito que en Europa-. Incluso filosoficamente, os mesmos ideais que estaban a xurdir no Renacemento estaban tamén a nacer na India. Non se coñecían o un ao outro. Así que cavilei que se puidera atopar unha historia que lles permitise coñecerse mutuamente, sería interesante. Deste modo, quedoume claro que tiña que tratarse dun libro sobre unha viaxe, e claro, neses tempos as viaxes eran escasas e moi perigosas de levar a cabo. O mundo que tiñas que atravesar era perigoso. E claramente, era aínda máis difícil para unha muller que emprendese semellante viaxe. Este foi o reto que me impuxen a min mesmo: facer da viaxeira unha muller. E así comezou todo.

Na rolda de prensa anterior mencionouse a cultura de masas; nestes momentos hai un proxecto de adaptación cinematográfica de Los hijos de la medianoche, discutíbelmente a súa novela máis querida, e nas súas obras hai referencias habituais a mostras culturais populares (por exemplo, na personaxe de Gibreel Farishta, dos Versos Satánicos, que é actor en Bollywood). Como contempla as relacións, ás veces conflictivas, entre os espazos da alta e da baixa cultura, máxime cando moitos teóricos actuais insisten no arbitrario destas fronteiras e da hexemonía e prestixio do escrito, do ‘serio’ e do literario?

Nunca fun quen de facer unha distinción tan clara entre a alta e a baixa cultura. Quero dicir (vamos a explicalo así): existe evidentemente unha cultura moi ‘baixa’: a cultura da hamburguesa out o libro de cómics; de todas maneiras, nos seus mellores momentos, os libros de cómics poden ser moi interesantes (ei maxino que unha ou dúas hamburguesas tamén poden ser interesantes). Pero sempre teño pensado que a novela é unha forma moi inclusiva, e se queres escribir sobre como vive a xente, tes que pensar sobre as cousas sobre as que eles en verdade pensan, en as que realmente fan. A novela non é unha forma que estexa pechada nunha torre de marfil. É unha forma do pobo. Así que debes saber as películas que o pobo ve, cales son os libros que len, cales son as cousas sobre as que reflexionan, cal é a música que escoitan, etc... E se non coñece sestas cousas, é moi difícil que consigas crear personaxes. Por exemplo, na miña última novela estamos a falar do século dezaséis, e daquela había unha cultura vibrante da rúa. Unha das cousas que máis interesante atopei mentres investigaba para ela foi o descubrimento de que os cidadáns de Florencia vivían completamente ‘na rúa’, todo pasaba de portas para afora, xa se tratase de episodios amorosos, de negocios ou de crimes, todo pasaba no círculo urbano. E se queres escribir sobre un mundo coma este, tes que ser capaz de habitar unha cultura así. Polo tanto -e volvendo ao tema da división alta/baixa cultura-, nunca estiveron moi separados. Evidentemente, si creo que existe unha ‘arte elevada’, xa falemos da música clásica, da pintura ou da literatura, mais creo que todo acaba por xuntar, xa que incluso os meirandes dos artistas sacaron a súa inspiración das formas populares, sexan estas as máscaras africanas ou as latas de sopa de Andy Warhol. Son espazos que non fican tan separados como pensamos.

Doutra banda, é evidente que moitos escritores buscamos participar na literatura e no canon. Non creo que uns libros sobrevivan por azar máis de douscentos anos sendo lidos e criticados. E a esa inmortalidade aspiramos cos nosos volumes.

Agora quería preguntarlle sobre as afinidades, electivas ou non. Xa sabe que a crítica e a academia amosa unha gran predisposición ao esquema, á etiqueta e á categoría, facendo que tódalas pezas encaixen. Algunhas das que se lle aplican a vostede son as de ‘literatura posmoderna’ (subliñando o seu parecido con autores fantaseadores e irónicos coma Italo Calvino, ou Jorge Luis Borges), a de ‘literatura poscolonial’ (neste caso sendo seguramente a figura máis destacada, ou alomenos a de máis proxección pública) e a de ‘realismo máxico’, establecendo unha conexión coa fabulación latinoamericana de Carpetier ou de García Márquez. Sinte que tales esquemas son apropiados, reduccionistas ou simplemente inaxeitados á hora de situar a súa posición literaria?

Pois mira: as clasificacións están ben ata un certo punto. Evidentemente, a miña escrita é poscolonial porque nacín coa fin dun imperio. Posmoderno? Iso depende do que queres dicir con iso. Quero dicir, o Modernismo tivo lugar fai máis de cen anos. Entón, por suposto, son evidentemente ‘posmoderno’ polo feito de que non son do tempo de Joyce ou de Proust. O meu instinto natural é, sempre que me poñen nunca caixa, a brincar fóra dela, polo que eu non penso dentro de este sistema de categorías. Realismo máxico? Penso que se trata dun termo que é útil cando se lle aplica aos escritores suramericanos, pero non é tan diferente do Surrealismo francés, ou do Fabulismo norteamericano, e por seguro que non é diferente de certas tradicións antigas da escrita na India. Ou sexa que este tipo de escrita e que incorpora elementos do fantástico é unha cousa moi antiga. É un dos instrumentos da orquesta. Ás veces queres usar ese instrumento, outras voltas non che apetece. Por exemplo, cando escribín Fury, ou Shalimar the Clown, estas novelas saíronme en moi boa medida naturalistas. Ou sexa que a ‘caixa’ da que falabamos antes non contén na súa totalidade á miña obra. Ás veces si, pero, como digo, resístome a empregar o termo ‘realismo máxico’ porque sinto que lle pertence aos Carlos Fuentes, Vargas Llosa, García Márquez, etc...

Direiche unha cousa máis: os meus textos son percibidos de xeito totalmente diferente na India e en Occidente. No oeste tenden a fixarse máis nos aspectos ‘fabulosos’. No leste venos máis como crónicas históricas rigorosas. Ás veces párame xente alá pola rúa, e coméntanme que lles gustou moito o que contei nas miñas novelas, que eles poderían telo escrito. E realmente, trátase dun afago pola súa parte.

Normalmente cando se fala das relacións leste-oeste (pensando en ‘leste’ como o mundo islámico, e o oeste como as democracias liberais de cultura occidental) tenden a subliñarse as diferenzas, os conflictos, os rexeitamentos. Así, con notorias excepcións, o legado musulmán en Europa (do que temos aquí mesmo, na Torre de Hércules, os restos dun cemiterio) é minimizado, ao tempo que no mundo islámico Europa e América evocan sobretodo os espectros co Colonialismo e o Imperialismo. En qué medida cre que é posíbel tender pontes entre as nosas culturas, e que esas pontes sexan en boa medida obras literarias como a de vostede, que sempre enfatizou a hibradición, a diferenza e a mestura do mellor dos dous mundos, como naquela Londres reconstruída, Ellowen Deeowen, dos Versos Satánicos?

Agardo que así sexa. Penso que se es un intelectual honesto, non es quen de evitar a escuridade. Por suposto, un sabe que sempre houbo esta sospeita, o problema entre as culturas, e iso é unha parte do tema, pero penso que, para min, a mestura está dentro de min mesmo, non fóra. Eu mesmo son o produto desa mestura de culturas. Ou sexa que por suposto que escribo sobrei so, e para min é unha cousa moi positiva. E por exemplo, en The enchantress of Florence, unha das miñas experiencias máis pracenteiras, como dicía antes, era amosar como eses dous mundos dos que falaba eran moito máis semellantes do que eles mesmos pensaban. E que quizaves as cousas que temo sen común son moitas máis das que soemos crer.